1. مقدمات
1-1- راهنمايي هاي عمومي
عمل بازبيني کار يک مهندس مشاورديگر، خدمتي مرسوم از مهندسين مشاوراست. بخصوص هنگامي که زمينه هاي مديريت ريسک، مديريت کيفيت ، و مديريت شرافت حرفه اي به عنوان جزئي از ساختار مديريت پايداري پروژه مطرح شوند. مسئوليتهاي حرفه اي ، اخلاقي، قراردادي و قانوني مهندس مشاوري که بازبيني را بر عهده دارد، نبايد دست بالا گرفته شود و بازبين بايد عمل خود را با توجه به نکات زير انجام دهد:
- يک بازبيني هنگامي که به درستي انجام شود، اداي ديني مثبت به کيفيت بالاي کار مهندسي است ( و به اين ترتيب مي تواند وجهه حرفه را بهبود بخشد.)
- به همين دليل، نام بازبين بايد در تمامي گزارشات بازبيني به عنوان يک مشاور فني و مانند آن ذکر شود.
- براي آنکه بازبيني سازنده باشد و به طراح و کارفرما کمک کند، اين عمل بايد با دقت و در جوي از اعتماد و تفاهم و با ارائه کليه مستندات و نظرات انجام شود.
- بازبين بايد آيين اخلاق حرفه اي را در کار خود مد نظر داشته باشد. اين آيين اخلاق حرفه اي شامل ضوابط نقد کار يک مشاور ديگر، از جمله (در صورت امکان) مسئوليت اطلاع رساني به مشاور اصلي در اين زمينه خواهد بود. اين امر هنگامي که بازبيني از نوع پ بخش 1.2 که در ادامه مطرح شده است باشد، اجباري است.
- کسي که کارش مورد بازبيني قرار مي گيرد، حتي هنگامي که يک بازبيني داخلي در دفتر مشاور انجام مي شود، ممکن است رفتار تدافعي از خود نشان دهد.
- در يک بازبيني، حصول به اعتماد متقابل دشوار است، بخصوص هنگامي که احتمال اتهام يا مقصر دانستن طراح براي ضرر ناشي از اجراي طرح او وجود داشته باشد.
- بازبين بايد همواره بي طرف بماند و هرگز نبايد از اين رويه براي غصب کار مشاور اصلي استفاده کند.
- يک بازبيني که به درستي هدايت نشود، يکي از مرسوم ترين دلايل شکايت اعضا بر عليه يکديگر است.
1-2- انوع بازبيني
بازبيني ها را مي توان به صورت کلي در چهار رده زير دسته بندي کرد:
الف- بازبيني داخلي يا بررسي توسط يک همکار يا مافوق
ب- بازبيني به عنوان قسمتي از يک رويه قانوني
پ- بازبيني مستقل از پروژه به درخواست کارفرما يا مديريت طرح
ت- بازبيني به عنوان نتيجه يک خرابي يا فاجعه. اين امر مي تواند منجر به يک دادرسي قضايي شود و نيازمند الزامات ويژه است.
1-3- مسئوليت هاي عمومي
يک بازبيني حرفه اي رويه اي است که براي اطمينان از اينکه نتايج نهايي طراحي يا مطالعات با استانداردها همخواني دارد، کامل است و موضوعات بالقوه ضروري در آن ناديده نمانده است.
يک بازبيني مي تواند تمام يا قسمتي از خدمات يک مهندس مشاور را دربر بگيرد و عموما به معناي بررسي آن است که روشهاي مشخص و شناخته شده براي مطالعه، طراحي، گزارش دهي، نظارت بر اجرا و مديريت پروژه به شکلي صحيح و رضايت بخش مورد استفاده قرار گرفته اند.
ضروري است که محدوده و عمق بازبيني به دقت تعريف شود. بازبيني مي توان شامل تمام يا برخي از موارد زير باشد :
- بازبيني ايده، وروديها و فرضيات
- بازبيني مسيرها و رويه هاي کاري
- بازبيني وروديهاي تحليل
- بازبيني جزئيات آناليز (شامل بررسي هاي عددي) و کنترل طراحي اعضاي اصلي
- آناليز و طراحي تصادفي اعضاي انتخابي
- بازبيني نقشه ها و مدارک طراحي براي اطمينان از تفسير درست نتايج تحليل و طراحي
- تحليل مستقل موازي يا مجدد
به زبان ديگر، بازبيني ممکن است شامل بررسي و تاييد جزئيات محاسبات باشد و يا به شکلي ساده تر تنها نيازمند آن باشد که بازبين رويه هاي طراحي را بررسي کند که فرضيات و استاندارد هاي مناسبي انتخاب شده اند و نتايج حاصله در تناسب با کليات کار مهندسي صحيح اند و با رويه طراحي همخوان مي باشند.
يک بازبيني نبايد به عنوان موقعيتي براي محروميت طراح يا مشاور از دستمزد طراحي انجام شده، يا اثبات اينکه مهندس مشاور بازبين قابليت و توانايي بيشتري دارد، يا نياز به طراحي مجدد پروژه بر اساس استانداردهايي که بازبين مناسب تر مي داند، استفاده شود. چنين عملي بسيار غير اخلاقي است.
شرايط فعاليت بازبين بايد مکتوب باشد و محدوده و عمق بازبيني مورد نياز را شرح دهد. همچنين ميزان مسئوليتي که بازبين مي پذيرد بايد در شرايط فعاليت او مشخص شود. فعاليت بازبين نبايد شامل پذيرش مسئوليت طراح شود. اين امر در تضاد با آيين اخلاق حرفه اي قرار دارد و مي تواند باعث پذيرش مسئوليتهاي ناخواسته شود. چنانچه بازبيني به پيشنهاد تغيير و بازنگري در طراحي بينجامد، اين عمل بايد توسط طراح اصلي انجام پذيرد.
چنانچه اي بازبيني به درخواست طرف ثالث انجام شده باشد، توصيه مي شود که اطمينان حاصل شود که طراح اصلي از اين بازبيني مطلع است و بازبين را مي پذيرد و به او اعتماد دارد. چنانچه کارفرما درخواست بازبيني را مطرح کند نيز لازم است که کارفرما طراح اصلي را از بازبيني به شکل فوق آگاه کند. چنانچه طراح اصلي بيان کند که بازبين مورد اعتماد او نيست، بايد دليل قابل قبولي براي اين امر ارائه کند. کليه مکاتبات بايد به صورت کتبي باشد و در اختيار کليه طرفها از کارفرما و شخص ثالث تا مشاور اصلي و مشاور بازبين قرار گيرد.
چنانچه از ابتداي پروژه انجام بازبيني مد نظر کارفرما يا مديريت طرح است، بايد رويه پيشنهادي بازبيني پيش از آنکه مشاور اصلي خدمات مهندسي خود را آغاز کند به اطلاع او رسانده شود.
کسي که کارش مورد بازبيني قرار مي گرد بايد درک کند که اين امر رويه اي مثبت است و تهديد کننده نمي باشد.
چنانچه ممکن باشد، بازبين بايد پيش نويس نتايج بررسي هايش را پيش از ارائه گزارش نهايي با طراح اصلي در ميان بگذارد. اين امر مي تواند مانع سوء تفاهم ها و رنجش هاي غير ضروري شود.
توصيه مي شود که دامنه خدمات بازبين ، که بايد در قرارداد خدمات مشاوره مکتوب شود، شامل موارد زير باشد:
- هدف بازبيني
- محدوده و عمق بازبيني
- چه کسي و تحت چه شرايطي اجازه دسترسي به اطلاعات را دارد. ( در شرايطي که موضوعات محرمانه مطرح است)
- تاييديه اينکه يک نسخه از گزارش رسمي بازبيني به طراح اصلي ارائه خواهد شد.
- تعيين اينکه چه خدماتي در محدوده کار قرار دارند و کدام خدمات خارج از اين محدوده اند. قابليت اطمينان اطلاعات ارائه شده توسط ديگران در چه حد است، موضوعاتي که نيازمند تحقيقات بيشتر اند کدامند و نيز تعيين دقيق فرضيات انجام شده.
- عبارات تعيين کننده و رافع مسئوليت هاي حقوقي
- تعهدات و مسئوليتهاي بازبين.
بازبين نبايد امضا کننده يا مسئوليت پذير هيچ گونه تاييديه تطابقي باشد. چنين امري از مسئوليتهاي طراح اصلي است. توجه داشته باشيد که در شرايطي که بازبيني به عنوان قسمتي از يک رويه قانوني انجام مي شود، بازبين لازم است که نوعي فرم تاييديه بازبيني ارائه کند. بديهي است که اين امر ايجاد کننده برخي مسئوليتها خواهد بود.
بازبين وظيفه دارد که کليه شرايط حاکم بر طرح را ، بخصوص آنجا که اختلاف نظري بين بازبين و طراح اصلي مشاهده مي شود، درک کند. يک مباحثه در اين مرحله بين بازبين و طراح اصلي مي تواند باعث روشن شدن مواردي شود که در مدارک طراحي واضح نيستند.
دخيل شدن در بررسي کار يک مهندس مشاور ديگر به عنوان جزئي از يک دعوي قضايي، به معني تعهد به عمل به عنوان يک شاهد مطلع است. نبايد اجازه داد که اين موقعيت ناشي از مسئوليت بازبيني باشد. اما بازبين بايد توجه داشته باشد که احتمال دارد به عنوان يک مشورت دهنده به دادگاه احضار شود و آنگاه امکان عقب نشيني از برخي ادعاهاي گزارش بازبيني دشوار خواهد بود.
2- وظايف بازبين
براي هر کدام از دسته هاي نامبرده فوق برخي نکات بايد مد نظر باشد :
1-2 بازبيني داخلي
بازبيني داخلي معمولا قسمتي از يک برنامه کنترل کيفيت يا مديريت کيفيت سازمان است. طراح بايد توصيه هاي سازنده اي دريافت کند که به آنها احترام گذارده و آنها را از گامهاي ابتدايي طراحي اعمال کند، پيش از آنکه مسير نامناسبي در طرح اتخاذ شود.
ممکن است اختلافاتي در تفسير آيين نامه ها و استانداردها و يا ميزان محافظه کاري لازم وجود داشته باشد. اين موضوعات بايد مورد بحث قرار گيرند و هرگونه توافق يا اختلاف نظر بايد به عنوان قمستي از گزارش بازبيني ثبت شود. بايد توجه داشت که بازبين الزاما محق نيست.
2-2- بازبيني به عنوان قسمتي از يک رويه قانوني
راهنمايي هاي زير به بازبيني هاي مرسوم در رويه هاي قانوني چون مجوزهاي ساختماني، تاييديه برآوردن ضوابط يا مجوز منابع اشاره دارد. آيين اخلاق حرفه اي و قوانين جامعه مهندسين مشاور بايد در قرارداد بازبيني نيز مانند کليه قراردادهاي خدمات مشاوره مد نظر قرار گيرد.
يک مهندس مشاور مستقل از مشاور اصلي براي بازبيني کار طراح انتخاب مي شود. خدمات بازبيني مي تواند شامل بازبيني دقيق طراحي و يا تنها اظهار نظري بر کليات طرح باشد.
بسيار مهم است که شرح خدمات بازبيني به دقت تنظيم شود. يک شرح خدمات خوب، وظايف بازبين را به وضوح شرح مي دهد و ميزان کنترل ها و بازبيني هاي مورد نظر کارفرما را مشخص مي کند.
بازبين بايد قابليت آن را داشته باشد که خدمات خود را بدون انتقادهاي نابجا از طرح انجام دهد. بازبين نبايد براي کاستي هاي طرح راه حل ارائه دهد. همچنين نبايد در شرايطي که طرح کفايت دارد، راهکارهاي جايگزين پيشنهاد کند.
الف- هنگامي که يک مشاور بازبيني کار يک مهندس مشاور ديگر را بپذيرد، بايد اجازه داشته که با طراح به بحث بنشيند.
ب- بازبين بايد اشتغال خود را به امر بازبيني به صورت مکتوب به اطلاع طراح برساند. هر دو آنها بايد آماده باشند تا نتايج بازبيني را به شکلي حرفه اي و صادقانه به بحث بنشيند.
پ- يک بازبين بايد احتياط، ملاحظه و محدوديتهاي لازم را در بازبيني لحاظ کند و اطمينان يابد که بازبيني در جوي از تفاهم و اعتماد متقابل انجام شده است.
ت- بازبين نبايد درباره انتخاب هاي طراحي نظر بدهد و يا راهکارهاي جايگزين پيشنهاد دهد. بازبيني تنها بايد به ارائه نظر درباره صحت و کفايت و هماهنگي طرح با آيين نامه ها، استانداردها و قوانين محدود شود.
ث- بازبين بايد به عواقب موضوعاتي که در گزارش بازبيني مطرح مي شود توجه داشته باشد. از جمله آنکه اين امر ممکن است به افزايش ريسک و هزينه ها براي مالک و کارفرما بينجامد، سابقه و معاش طراح را به خطر بياندازد و موقعيت حرفه را نيز زير سوال برد. چنانچه بازبين به اين نتيجه برسد که کار طراح داراي اشکالات جدي است، موضوع بايد ابتدا با خود طراح مطرح شود تا تمام مسيرهاي ممکن براي حل مسئله طي شود. چنانچه لازم شود، يک نظر مستقل ديگر نيز بايد پرسيده شود.
ج- بازبين بايد توجه داشته باشد که تاخير بي مورد باعث ضرر به مالک مي شود و ممکن است به شکايت بيانجامد. بازبيني حرفه اي بايد به فوريت انجام شود و موضوعات مطرح شده در آن به سرعت حل شوند.
2-3- بازبيني مستقل يک پروژه عمده
ارزيابي يا بازبيني مستقل به دعوت ارگانهاي عمومي يا محلي، کارفرماي خصوصي با مهندسان مشاور ديگر انجام مي شود. اين ارزيابي ممکن است شامل حضور در دادگاه به عنوان شاهد متخصص در يک دادگاه قانوني باشد. هدف از چنين بازبيني اي، تهيه يک تصوير کلي از پروژه است براي کمک به طراح. چرا که طراح بيش از حد در گير جزئيات پروژه است و ممکن است تهيه چنين تصوير کلي از پروژه برايش دشوار باشد. بهترين نتايج هنگامي به دست مي آيند که بازبين از ابتدا در پروژه دخيل باشد و به عنوان عضوي از تيم پروژه عمل کند. به همين دليل، طراح بايد در انتخاب بازبين دخيل باشد.
الف- بازبين بايد به کارفرما توصيه کند که نياز دارد به مشاور اصلي درباره بازبيني اطلاع دهد و همچنين علاقمند است چنانچه مشاور اصلي علاقمند باشد، دسترسي مستقيم به مشاور براي بحث درباره طراحي و فلسفه آن داشته باشد.
ب- مسيرهاي رسمي ارتباط در طي بازبيني و نيز توصيح دقيق گستره، محدوديتهاي بازبيني و مسئوليتهاي بازبين بايد مکتوب باشد.
پ- بازبين بايد مشغوليت خود به امر بازبيني را به صورت مکتوب به اطلاع مشاور برساند. (مناسب تر است که کارفرما يا مديريت طرح اين اطلاع رساني را انجام دهند و بازبين پس از آن با مشاور براي آغاز همکاري تماس بگيرد.) پيش از هرگونه اظهار نظر، بازبين بايد تمام تلاش خود را جهت درک کامل تمامي اطلاعات پروژه به هر وسيله، از جمله بحث درباره تمام جنبه فلسفه طراحي و ضوابط قرارداد، انجام دهد.
ت- بازبيني بايد با مد نظر داشتن قرارداد موجود انجام شود. بازبين بايد تا حد امکان از دخالت نظر شخصي خود جلوگيري نموده و بازبيني را به بررسي کفايت طرح از نظر رعايت استانداردهاي مرسوم محدود کند.
ث- براي حصول به اين هدف، طراح بايد مسئوليت طرح خود را بپذيرد و بازبين بايد از اصول طراحي و فرضيات انجام شده و کفايت اهداف کيفي و ايمني پروژه رضايت حاصل نمايد.
ج- اگرچه بازبين نبايد براي تحميل نظر خود و يا غصب کار طراحي اقدامي انجام دهد، چنانچه بازبين از ابتداي پروژه در بازبيني از اين نوع حضور داشته باشد، مي تواند در انتخاب گزينه هاي مورد نظر براي پاسخ به مسئله شرکت کند. به همين ترتيب، بازبين نبايد بدون اصرار کارفرما اقدام به بررسي عددي نتايج نمايد و بايد اعتماد کند که تضمين کيفيت طراحي بوسيله طراح اعمال شده است.
چ- چنانچه در هنگام ساخت تصميمات مهمي در محل کارگاه اتخاذ مي شود، اين تصميمات بايد مشخص بوده و در محل کارگاه مورد بازبيني قرار گيرد. به شکل مشابه، چنانچه عملکرد اجرايي و رديابي نتايج باعث تاييد نهايي طرح مي شوند، اين مواردنيز بايد مورد بازبيني قرار گيرند.
ح- اعضاي انجمن هاي مهندسي بايد از قرار گرفتن در موقعيت اظهار نظر يا ارائه راي درباره قصور مشاور خودداري کنند. اين امر تنها در محدوده عمل دادگاه است.
خ- چنانچه قرارداد بازبيني براي حضور در دادگاه به عنوان شاهد متخصص نيست، اشتغال به امر بازبيني بايد تنها در صورتي پذيرفته شود که اطمينان حاصل شود بازبين در آينده به عنوان شاهد از سوي هيچ گروهي براي شهادت بر عليه مهندس مشاور به دادگاه فراخوانده نشود.
د- شرکتي که براي بازبيني کار يک مهندس مشاور ديگر انتخاب شده است نبايد قرارداد طراحي يا نظارت کارهاي جبراني را بر عهده بگيرد مگر در شرايطي که اين امر مخالف با آيين اخلاق حرفه اي جامعه مهندسي مشاور آن کشور نباشد.
2-4- بازبيني يک فاجعه يا شکست
حتي در صورتيکه گزارش بازبيني محدود به اعلام نظر در مورد دليل شکست پروژه باشد، سوال مسئوليت و تقصير نيز بوجود مي آيد. بازبين بايد در چنين شرايطي عادلانه و هدفمند رفتار کند و نبايد تحت تاثير شرايط قرار گيرد. اين امر نيازمند تلاش آگاهانه بازبين براي قضاوت موضوع بر اساس استانداردها و عملکرد مرسوم حرفه اي در زمان انجام خدمات مهندسي است (که ممکن است سالها پيش از رخداد شکست باشد). بازبين بايد پس از تهيه گزارش، تمام موارد را با مهندس مشاور اصلي مطرح نمايد و تغييرات لازم را اعمال نمايد. تنها پس از اين عمل است که می توان گزارش را به کارفرما ارائه کرد.
بازبين بايد دقت كند كه در گزارش خود مشاهدات و نتايج خود را به مواردي محدود نمايد كه شواهد ملموس براي آن وجود دارد. هنگامي كه بازبين عقيده خود را بيان مي كند بايد به وضوح مشخص شود كه اين امر تنها عقيده شخصي بازبين است و مي تواند در شرايط متفاوت تغيير كند.
بازبين نبايد نسبت به قصور احتمالي يك مهندس مشاور ديگر قضاوت نمايد، حتي در شرايطي كه چنين قصوري به نظر واضح است. قضاوت در اين زمينه يك موضوع قانوني بوده و بر عهده دادگاه است. وظيفه بازبين كمك به دادگاه براي تشخيص درست جنبه هاي فني است.
توصيه هاي اصلاحي يا جبراني قسمتي از گزارش بازبيني نيست. هر نوع كار در اين زمينه بايد به عنوان يك قرارداد جداگانه و تنها هنگامي كه قرارداد مشاور اصلي به طور رسمي پايان پذيرفته يا اصلاح شده است انجام شود. اهميت دارد كه بازبين، نقش و محدوده كار مشاور اصلي را تشخيص دهد و براي تشخيص اهمال يا قصور تنها آنرا با كاري كه يك مشاور ديگر ممكن بود در همين شرايط انجام دهد مقايسه كند. گاهي بازبين ، بخصوص در هنگام شكست پروژه، متخصصي است كه توانايي او بيشتر از توان و دانش مرسوم يك مهندس مشاور است و در چنين شرايطي ممكن است كه اين متخصص روشي كاملا متفاوت براي حل مسئله انتخاب كند. اين امر نبايد به معني قصور، اهمال يا ناتواني مهندس مشاور اصلي دانسته شود.