از باران و از تابش آفتاب
بناهاي آباد نه فقط آنگونه كه فردوسي گفته، از باران و از تابش آفتاب خراب مي شوند، كه گاهي پيش از آنكه لازم باشد، پيش از آنكه عمر ساختمان به سر آيد براي ساخت بنایی جديد ، تخريب مي شوند. اين سرنوشت محتوم بسياري از ساختمانهاي شهر ماست كه چند دهه بعد از ساختشان، جايشان را به بناي تازه اي بدهند. اين امر از سويي مطلوب است چرا كه به نوسازي شهر مي انجامد و بناهاي مسكوني، اداري و يا تجاري اي فراهم مي كند كه استانداردهاي بالاتري براي استفاده دارند و ايمن تر اند. اما از سوي ديگر باعث از بين رفتن مصالح و موادي مي شوند كه در ساخت آن بناي اوليه بكار رفته است.
سالهاست كه بشر مي داند كه روش فعلي توسعه نمي تواند پايدار بماند. اين امر در گزارش سال 1367 كميسيوني از سازمان ملل تحت عنوان "محدوديت هاي رشد" تصريح شده است كه شيوه فعلي استفاده از منابع و توليد زباله و آلودگي باعث خواهد شد كه رشد و توسعه جوامع انساني در آينده نزديك با محدوديت جدي روبرو شود.
راهكار هاي متعددي براي كاهش تاثير محدوديت منابع بر توسعه پيشنهاد شده است. از آن ميان، سه گانه "كاهش مصرف، بازيافت و استفاده مجدد" شناخته شده ترين راه در اين ميان مي باشند.
اين راهكارها به عنوان جزئي از نگرش كلي توسعه پايدار ارائه شده اند. يكي از مهمترين نكاتي كه در توسعه پايدار مد نظر است، توجه به هزينه هاي كل طول عمر بنا (شامل زمان برچيدن و تخريب آن) مي باشد. متاسفانه اين اصل مهم كه تنها عامل تعيين كننده در اقتصادي بودن بنا، هزينه هاي اوليه ساخت آن نيست و هزينه هاي نگهداري، هزينه هاي عملكردي (شامل مصرف انرژي) و نيز هزينه هاي برچيدن بنا نيز جزء هزينه هاي پروژه مي باشند، در بسياري از پروژه هاي ساختماني ما مغفول مانده است.
حمل و دفن نخاله هاي ناشي از تخريب ساختمانها امري بسيار هزينه بر است و شهرداري ها هر سال بودجه هنگفتي را براي اين امر مصرف مي كنند. علاوه بر اين، سطح بزرگي از كره زمين هر سال به مصرف انباشته شدن نخاله هاي ساختماني مي رسد. اين محدوده از زمين بدليل وجود انواع مواد شيميايي در نخاله هاي ساختماني غيرقابل كشت و استفاده خواهد بود و عملا از مساحت مفيد اين كره كاسته مي شود. براي آنكه بدانيم نخاله هاي ساختماني در هر سال چه ميزان آسيب به محيط زيست وارد مي كنند و چه ميزان اتلاف منابع را باعث مي شوند بد نيست كه به آماري از شهر تهران و به آماري از يك پروژه نمونه نگاه كنيم. اما پيش از آن بهتر است بدانيم كه شهرداري ها در برخي نقاط دنيا، اين امر را در محاسبات هزينه هاي جواز ساخت منظور مي كنند و ساختمانهايي را كه در آينده، در هنگام تخريب، نخاله هاي كمتري توليد خواهند كرد و يا مواد مصرفي در ساختمانشان از نوع قابل بازيافت است را مستحق پرداخت هزينه هاي پايين تري براي جواز ساخت مي دانند.
شهر تهران : هر كه آمد عمارتي نو ساخت
بر طبق آمار بانك مركزي، در سال 1388 سطح كلي پروانه هاي صادره براي احداث ساختمان در شهر تهران بالغ بر 12128 هزار متر مربع بوده است. از اين ميان، تقريبا 55 درصد ساختمانها داراي اسكلت فلزي و 45 درصد آنها داراي اسكلت بتني بوده اند. نزديك به 85 درصد از اين ساختمانها 5 طبقه و بيشتر ارتفاع داشته اند و در مجموع، اين ساختمانها سطحي نزديك به چهار ميليون و چهارصد هزار متر مربع از زمينهاي اين شهر را در بر گرفته اند.
به طور تقريبي، در ازاي هر متر مربع سطح ساختمان، چيزي حدود 0.7 متر مكعب مصالح (فولاد، بتن، آجر، ملات، گچ، كاشي، سنگ و ...) استفاده مي شود. در نتيجه، چند دهه ديگر كه عمر مفيد اين ساختمانها به پايان برسد، چيزي بيش از 8 ميليون متر مكعب نخاله ساختماني در اثر تخريب ساختمانهاي ساخته شده در اين سال بوجود خواهد آمد. بياييد فرض كنيم كه اين نخاله ها در ضخامت 6 متر انباشته شوند و در نتيجه فضايي به ابعاد 1.4 ميليون متر مربع از سطح زمين را اشغال خواهند كرد. چيزي نزدیک به ابعاد شهرك اكباتان و تقريبا 200 برابر يك زمين فوتبال استاندارد.
در يك پروژه نمونه با كاربري آموزشي كه براي بررسي ميزان مصرف مصالح مختلف در يك ساختمان مورد مطالعه قرار گرفته است ديده شده است كه تقريبا در هر متر مربع زير بناي اين پروژه، نيم متر مكعب بتن، 150 كيلوگرم فولاد از انواع مختلف، حدود 0.3 متر مكعب انواع آجر و سفال و حدود 100 كيلوگرم گچ بكار رفته است. اگر اين مقادير را براي كل ساختمانهاي شهر تعميم بدهيم، در سال 1388 حدود 6 ميليون متر مربع بتن، 2 ميليون تن فولاد، سه و نيم ميليون متر مكعب آجر و يك ميليون تن گچ در اين شهر بكار رفته است
از اين ميان، آنچه مرسوم است تنها بازيافت فولاد مصرفي در پروژه است و ديگر مصالح ارزشمند مصرفي در ساختمان كه منابع غير قابل بازگشت كره زمين تامين شده بودند،پس از پايان عمر پروژه به نخاله تبديل مي شوند و از بين مي روند.
هر سه راهکارمصرف بهینه منابع ، یعنی کاهش مصرف، بازیافت و استفاده مجدد را می توان برای بهبود این وضعیت بکار برد.
نخستین راهکار آن است که میزان مصرف منابع را کاهش دهیم. نباید فراموش کرد که میزان انرژی لازم برای پخت آجر و برای تولید سیمان و آهن مقداری بسیار زیاد دارد. در واقع تولید سیمان یکی از انرژی بر ترین صنایع و یکی از عوامل اصلی ایجاد گاز دی اکسید کربن است، که یکی از گازهای گلخانه ای است که باعث گرمایش زمین می شود.
بازیافت مواد دومین راهکاری است که می تواند از هدر رفتن منابع ارزشمند کره زمین و از تبدیل زمینهای اطراف شهرها به گورستان نخاله های ساختمانی جلوگیری کند. مقدار زیادی از مصالح مصرفی در ساختمان قابل بازیافت هستند: پروفیل های فولادی را می توان مجددا به کارخانه ذوب آهن برگرداند. آجرهای فشاری را می توان مجددا بکار برد و انواع سیمها و لوله های مسی را می توان دوباره ذوب کرد. شیشه های ساختمان را هم می توان ذوب کرد و دوباره به شیشه نو تبدیل کرد. قطعات چوبی را هم می توان بازیافت کرد و برای تهیه نئوپان یا کاغذ بکار برد.
اما راهکارهای بازیافت به این محدود نمی شوند. استفاده از خرده آجر و خرده های بتن به عنوان سنگدانه در ساخت بتن به نتایج موفقیت آمیزی انجامیده است. نخاله های ساختمانی در زیرسازی راهها نیز به شکل گسترده ای استفاده شده اند.
قدم بزرگتر در این راه آن است که از بازیافت هم فراتر برویم و به استفاده مجدد برسیم. این امر هنگامی قابل حصول است که استفاده از قطعات مدولار در بنا استفاده کنیم. محوربندی های تیپ در ساخت اسکلت داشته باشيم و روشهای اجرایی بکار بریم که بنا با سهولت بیشتری قابل برچیدن و برپا کردن مجدد باشد.
به عنوان مثال، استفاده از سازه های اسکلت فولادی با اتصالات پیچ و مهره ای می تواند به این امر بینجامد که تیرهای مورد استفاده در این بنا، پس از برچیدن و تخریب بنا، مجددا با شکل و ابعاد فعلی در ساختمانی تازه بکار روند. دربها و پنجره های استاندارد شده می توانند عینا در ساختمان تازه استفاده شوند و حتی قطعات مدولار دیوار می توانند در ساخت دیوار ساختمان جدید بکار روند viagra sale uk. به همين صورت، قطعات سنگ نما در صورتي كه با اتصالات خشك اجرا شده باشند مي توانند برچيده شده و مجددا در پروژه ديگري مورد استفاده قرار گيرند.
ارزیابی معماری سبز: این خانه جنات است یا کوی خرابات است؟
یکی از استانداردهایی که برای ارزیابی تعهد ساختمان به توسعه پایدار و میزان مصرف انرژی و مصالح در آن و نیز برای ارزیابی وضعیت ساختمان در طول عمر آن بکار می رود، استاندارد LEED است.
این استاندارد در سال 1993 بنیانگذاری شد، آنگاه که اعضای کمیته ساختمان سبز آمریکا(USGBC) لزوم وجود یک سیستمی برای تعرف و اندازه گیری مفهوم "ساختمان سبز" را درک کردند و معیار های موجود برای این منظور را بررسی کردند. این کمیته از معماران، دلالان ملکی، مالکان ساختمان، یک مشاور حقوقی، یک کارشناس محیط زیست و نمایندگان صنایع تشکیل شده بود. اولین ویرایش از استاندارد LEED در آگوست 1998 معرفی شد. در حال حاضر ویرایش سوم از این استاندارد مورد استفاده است و برای درجه بندی ساختمانها بر اساس میزان "سبز" بودن ساختمان بکار می رود. بر این اساس، سیستمی برای اعطای گواهی به ساختمانها وجود دارد که وابسته به میزان امتیاز دریافت شده پروژه از فاکتورهای مختلف مورد نظر این استاندارد است.
این سیستم درجه بندی برای اطلاق عنوان "ساختمان سبز" به یک ساختمان فاکتورهای محیطی را در کل دوره حیات سازه در نظر می گیرد.این فاکتور ها عبارتند از:
1. پایداری سایت
2. استفاده مفید از آب
3. انرژی و اتمسفر
4. کیفیت فضای داخلی
5. نوآوری در طراحی و اجرا
6. مصرف منابع و مصالح
ساختمانی که در پی کسب گواهی LEED است باید پیش شرطهای تعریف شده در هر یک از فاکتورها را رعایت کند و در تمام آنها حداقل امتیاز را کسب کند. پس از کسب امتیاز اولیه در پیش شرطها، پروژه مورد نظر بسته به میزان مطلوبیتش درجه بندی میشود. درجات مختلفی از گواهی "ساختمان سبز" بر مبنای امتیازات کسب شده به ساختمان ها داده می شود.
فاکتورهای مورد استفاده در این استاندارد به شرح زیر تعریف می شوند:
1. پایداری سایت
به طور کلی آثار ذاتی استفاده از زمینها، اکوسیستم، منابع طبیعی و مصرف انرژی منطقه باید توسط تیم مسئول پروژه در نظر گرفته شود. از این رو باید به آثاری مانند تجاوز به زمین های کشاورزی و مناطق حیات وحش، فرسایش منطقه و ... در سایت های مختلف توجه کرد.
2. استفاده مناسب از آب
رعایت پارامترهای استفاده مناسب از آب در عملیات ساختمانی به آسانی مصرف آب را تا 30% و یا بیشتر کاهش می دهد. از جمله کارهای مفید در این زمینه میتوان به استفاده از تجهیزات و شیر آلات هوشمند و نیز استفاده مفید از آب غیر آشامیدنی اشاره کرد.
3. انرژی و اتمسفر
انرژی تولید شده از سوخت فسیلی به طرق مختلفی روی محیط و اکوسیستم اثر می گذارد. برای داشتن ساختمان سبز دو نکته در این زمینه دارای اولویت است:1- کاهش میزان انرژی مورد نیاز 2- استفاده از فرم های انرژی پاک تر
4. کیفیت فضای داخلی
کنترل الودگی هوا، تنظیم درجه حرارت داخلی، کنترل سیستم روشنایی از موارد قابل توجه در این زمینه است.
5. نوآوری
نوآوری در طراحی ساختمان و نیز تکنولوژی های نوین که به ساخت و نگهداری ساختمان های سبز کمک می کنند در سیستم امتیاز دهی LEED موثر است.
6. منابع و مصالح
انتخاب مصالح ساختمانی برای یک طراحی پایدار بسیار مهم است. مواردی مانند استخراج، پالایش و حمل مصالح به طرق مختلفی مثل آلوده کردن آب و هوا به محیط زیست آسیب می رساند.
استفاده دوباره از مصالح ساختمان های موجود برای ساخت و ساز های جدید یکی از مهمترین استراتژیها برای کم کردن نخاله ساختمانی و آثار زيست محیطی آن است و اضافه بر آن باعث میزان زیادی صرفه جویی در هزینه ها می شود. مقوله دیگر شناخت و سنجش منابع جدید برای انتخاب مصالح ساختمانی است. استفاده از مصالح نزدیک به محل پروژه علاوه بر اینکه به اقتصاد منطقه و پروژه کمک می کند از آثارمحیطی مخرب ناشی از حمل و نقل مصالح می کاهد.
همینطور با به کاربردن مصالحی که با سهولت قابل بازیافت هستند میتوان استفاده از منابع طبیعی را تا حدی کاهش داد. به عنوان مثال می توان مصالح قابل بازیافتی مانند کاغذ، شیشه، پلاستیک وآهن رادر کارگاه جمع آوری و انبار کرد تا برای بازیافت به محل های مناسب فرستاده شود.
استفاده از مصالح سقف، کف ، دیوار و المانهای در و پنجره های ساختمان موجود و یا استفاده از المانهای غیر سازه ای داخل ساختمان مانند دیوار های داخلی و برخی المان های سقفها برای ساختمان جدید میتواند به کاهش نخاله های ساختمانی منجر شود.
مدیریت مصالح ضایع شده ساختمان و کاهش در میزان دور ریز، استفاده از مصالح محلی (استخراج، پالایش و عمل آوری در منطقه)، استفاده از مصالح زودبازیافت و استفاده از چوب در ساختمان ها از جمله مواردی است که LEED برای استفاده بهتر و پاک تر از مصالح ساختمانی به آنها اشاره می کند.
با استفاده از سیستم امتیاز دهی LEED یا روشهای مشابه آن، می توان میزان تولید آلاینده در طول عمر آن و میزان مصرف آب و انرژی و و در کل میزان تعهد ساختمان به توسعه پایدار را سنجید و بر این اساس عوامل تشویقی مانند تخفیف در هزینه جواز ساخت و هزینه انشعابات ساختمان را برای آن در نظر گرفت که مالکان و سرمایه گذاران را به ساخت ساختمانهای سبزتر سوق دهد.
مهندس سارا باقري كريمي
مهندس ترانه صداقت
مهندسين مشاور توان